महाराष्ट्राचे कुलदैवत श्रीक्षेत्र तुळजापूर
WDWD श्री तुळजाभवानी मंदिरात प्रवेश करण्यासाठी दोन मोठी प्रवेशद्वारे आहेत. एका प्रवेशद्वारास राजे शहाजी महाद्वार तर दुसर्‍या दरवाजाला राजामाता जिजाऊ महाद्वार असे नाव देण्यात आले आहे. देवीच्या मंदिरात जाण्यासाठी दगडी पायर्‍या आहेत. पायर्‍या उतरून खाली गेल्यानंतर डाव्या बाजूस पोस्ट ऑफिस आणि उजव्या बाजूला श्री तुळजाभवानी मंदिर संस्थानचे मुख्य कार्यालय आहे. या ठिकाणी श्री संत ज्ञानेश्वर धार्मिक ग्रंथालय व श्री संत तुकाराम धार्मिक ग्रंथालय असून, तिसरा कक्ष समर्थ विशेष अतिथी कक्ष आहे. पायर्‍या उतरून खाली गेल्यानंतर गोमुख तीर्थ येथे दर्शनाला जाण्यापूर्वी भाविक येथे स्नान करतात तसेच हातपायही धुतात. समोरच कल्लोळ तीर्थ आहे. देवीच्या स्नानासाठी तीन तीर्थ एकत्र आली असे कल्लोळ तीर्थाच्या बाबतीत सागितले जाते. मंदिराच्या मुख्य द्वारापाशी उजव्या सोंडेचा सिद्धीविनायक आहे. येथेच आदीशक्ती आदिमाया व अन्नपूर्णा देवीचे मंदिरही लक्षवेधून घेतात.तुळजा भवानीची मूर्ती WDWD तुळजाभवानीबाबत पुराणामध्ये महत्त्वपूर्ण माहिती मिळते. मार्कंडेय पुराणात तुळजाभवानीचा उल्लेख आढळतो. दुर्गा सप्तशतीमध्ये तेरा अध्याय आणि सात हजार श्लोकांद्वारे देवीचे महात्म्य वर्णन करण्यात आले आहे. दुर्गा सप्तशती हा ऋषी मार्केंडेय यांनी रचलेल्या मार्कंडेय पुरानाचाच एक भाग आहे. याशिवाय देवी भगवतीमध्येही तुळजाभवनीचे महत्व सांगण्यात आले आहे. तुळजाभवानीबद्दल पुढील अख्यायिका प्रसिद्ध आहे. स्कंध पुराणात देवीची अवतारकथा वर्णन करण्यात आली आहे. कृत युगात कर्दम ऋषी आणि त्यांची पत्नी अनुभूती एका मुलासह राहत असत. अनुभूती ही रतीप्रमाणेच सुंदर आणि सुशील होती. कर्दम ऋषीच्या निधनानंतर तिने सती जाण्याचे ठरविले मात्र तेवढात आकाशवाणी झाली. लहान मुल असल्यामुळे सती जाण्याची गरज नाही असे आकाशवाणीत सांगण्यात आले. यामुळे अनुभूतीने सती जाण्याचा निर्णय रद्द करीत मंदाकिनी नदीच्या काठी लहान मुलाला घेऊन तपश्चर्येला सुरुवात केली. यावेळी कुकूर नावाच्या राक्षसाची वाईट नजर तिच्यावर पडली.सुरुवातीला त्याने तिला खूप त्रास दिला. नंतर त्याने तिचे पातिव्रत्य भंग करण्याचा प्रयत्न केला. यामुळे अनुभूतीने देवीकडे प्रार्थना केली. मला या राक्षसापासून वाचव, संकटातून सोडव अशी अनुभूतीची याचना ऐकून देवी त्वरीत प्रकट झाली. या देवीला त्वरीता असे नाव देण्यात आले. मराठी याचाच अपभ्रंश होऊन तुळजाई असे देवीचे नाव झाले. तुळजाईलाच भक्तगण तुळजा भवानी असेही म्हणू लागले. अनुभूतीच्या मदतीला प्रकट झालेल्या देवी मातेने राक्षसाला ठार मारले. अश्विन शुद्ध दशमीच्या दिवशी देवी मातेने कुकूर राक्षसाचा वध केला. हा दिवस विजयादशमी म्हणून साजरा केला जाऊ लागला. यानंतर अनुभूतीने देवीस कायमस्वरुपी तिथेच वास्तव्य करण्याची विनंती केली. त्याच ठिकाणाला तुळजापूर असे नाव पडले.‘महिषासूरमर्दिनी’ तुळजाWDWD देवी मंदिराच्या मागच्या बाजूस काळा दगडाचा चिंतामणी असून तो गोल आकाराचा आहे. आपले काम होईल की नाही याचा कौल हा चिंतामणी देतो. शिवाजी महाराजही युद्धाला जाण्यापूर्वी मातेचे दर्शन घेऊन चिंतामणीकडे कौल मागत असत. एक रुपयाचे नाणे ठेवून चिंतामणी उजवीकडे फिरल्यास काम होणार व डावीकडे फिरल्यास काम होणार नाही असे समजले जाते. चिंतामणीच्या बाजूलाच देवीच्या अलंकाराचा खजिना, देवीची वाहन ठेवण्याची जागा आणि गुप्तदान कुंडी आहे. देवीच्या अलंकारामध्ये अस्सल सोन्याच्या माळा, हिर्‍या मोत्यांचे दागिने, जुडवा, कंबरपट्टा, सूर्यहार, चंद्रहार, रत्नहार, चिंचपेटा व रत्नजडित खडावा आहेत. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी देवीस सोन्याची माळ अर्पण केली आहे. या माळेच्या प्रत्येक पुतळीवर राजे शिवछत्रपती अशी अक्षरे कोरली आहेत. नवरात्रोत्सवात मुख्य सणांच्या दिवशी, पाडवा, दसरा, दिपावली आदी प्रसंगी देवीस संपूर्ण अलंकार घातले जातात. मुख्य मंदिरासोबतच गोमुख तीर्थ, श्रीकल्लोळ तीर्थ, मंकावती तीर्थ, पापनाशी तीर्थ भक्तांसाठी आकर्षणाचे केंद्र ठरतात. याशिवाय महंत भारतीबुवांचा मठ, महंत बाकोजीबुवांचा मठ, हमरोजी बुवा मठ, अरण्य गोवर्धन मठ संस्थान, महंत गरीबनाथ मठ तुळजापुरात आहेत.तुळजापूरला कसे जावेः देशाच्या दक्षिण भागातून येणारे भाविक रेल्वेगाडीने तुळजापूरहून ३५ किलोमीटरवर असलेल्या नळदुर्ग येथे येतात. देशाच्या उत्तर भागातून येणारे लोक आधी सोलापूरला येऊ शकतात. सोलापूरहून तुळजापूर ४४ किलोमीटरवर आहे. उस्मानाबाद या जिल्ह्याच्या ठिकाणाहून तुळजापूर १८ किलोमीटरवर आहे. सोलापूर व उस्मानाबाद येथून तुळजापूरला येण्यासाठी भरपूर बस, गाड्या उपलब्ध आहे. रेल्वे सुविधा- तुळजापूरला रेल्वेगाडीने यायचे झाल्यास सोलापूर हे जवळचे रेल्वे स्टेशन आहे. हवाई सुविधा- हवाई मार्गे येऊ पाहणार्‍या भाविकांना पुणे किंवा हैदराबादला यावे लागेल. त्यातल्या त्यात पुणे हा जवळचा विमानतळ आहे.रहाण्याची सोयः यात्रेकरूंना राहण्यासाठी तुळजापुरात श्री भवानी विश्रामगृह, गादा व सामल धर्मशाळा आहे. येथे तीन दिवस राहता येते. याशिवाय अनेक खासगी हॉटेल, लॉजिंग, बोर्डींग, धर्मशाळा आणि हॉटेल आहेत. देवीच्या पुजार्‍यांकडेही राहण्याची व लग्न, मुंज, अभिषेक, महानैवेद्य दर्शन आदींची सोय उपलब्ध आहे.फोटो गॅलरीसाठी येथे क्लिक करा…
